नरसी मेहता : के का शास्त्री | Narsi Mehta : K K Shastri

पुस्तक का एक अंश नीचे दिया गया है : यह अंश मशीनी टाइपिंग है, इसमें त्रुटियाँ संभव हैं, इसे पुस्तक का हिस्सा न माना जाये |

नरसी मेहता
नागर सौराष्ट्रांत बाह्मण म्हणून स्थायी झाले. त्यातलेही काही वल्लभनगराच्या आसपासच्या प्रदेशांत आले होते. नरसिंह महेताच्या पितृवंशातले अगर मातृवंशातले कोणते पूर्वज गोहिलबाड्यात किंवा पेट तळाजांत येऊन राहिले ते नक्की करायला आपल्याशी कोणतेच साधन नाही, परंतु थेट ५ व्या शतकापासून त्यांचे वास्तव्य सुरू होऊन गेले होते. याला मात्र इतिहासाचा सबळ आधार आहे.
नागर (ब्राह्मणांत) लोकांत वडनागरा वौसनगरा साठोदरा चितरोडा,कृष्नोरा आणि प्रश्नोरा असे भेद के पहले हे सांगणे कठीण आहे, तरीपण जो समूह वनागरांत स्थिरपणे राहिला तो 'वहनागरा' म्हणून प्रसिद्ध आहे. काहीना काही कारणांमुळे काही काही कुटुंबे ज्या ज्या गावांत स्थायिक झाली, त्या त्या गांवाच्या संबंधामुळे त्यांना पोटजातीचे नागर (बाह्मण) म्हणून ओळखले जाऊ लागले. सहाजिक त्यांचे नामभेद झाले. नरसिंहच्या पुत्राचा विवाह वड़नागरच्या मदन महेताच्या मुलीशी झाला होता. परवत महेता नरसिंहाचे काका. अजुनही वैष्णव अवर्टक म्हणून ओळखले जाणारे, पर्वतरायांचे वंशज, वनागरा नागर म्हणून ओळखले जात आहेत, यावरून नरमी महेता वनागरा नागर होते हे स्पष्ट आहे. यांच्या उपला वंशावळीवरून यांच्या आजोबांचे नाव पुरूषोत्तम पंड्या, वडिलांचे नाव कृष्णदास आणि काकाचे नाव पर्वतदास होते, या वंशावळीनुसार जीवनराम आणि नरपेराम है नरसिंहाचे मोठे भाऊ होते. जुनागडपासून साधारण ६४ किमी. नैऋत्येला समुद्रतटावरील नागरोळ (सोरट) गावी पर्वतदास काकांचा बराचसा जीवनकाळ गेला. त्या काळी तिथे नागरलोकांची लहानशी वसाहत होती. पर्वतदासांचे जीवन कशा तजेचे होते हे सांगणे शक्य नाही. वृद्धावस्थेत हे एक मोठे भक्त होते. वृद्धावस्थेमुळे जेव्हा त्याना द्वारकेला जाणे अशक्य झाले, तेव्हा त्यांच्याकडे रणछोहरायां दशांगुल स्वरूप प्रगट झाले, असा उल्लेख'पर्वतपचीसा' या काव्यात आहे. हे काव्य पर्वतदासांचे वंशज गायकवाडी मजमुदार आणि नामांकित भक्तकवी त्रिकमदास भवानीशंकर, यांनी लिहिले आहे. नरसिंहांचे वडील कुठे राहात होते है। सप्रमाण सिद्ध करणे अशक्य आहे. नरसिंहाचे एक वडील बंघ हळावा गावी राहत असत. त्यांचे वडीलही कदाचित तळागालाच, पुत्रसमवेत राहत, असे अनुमान काखणे शक्य आहे. तळाजात जन्मलेल्या नरसिंहाचा इतिहास तळाजांतच सुरू झाला. त्याची जन्मवेळ आणि वर्ष, दोहींची कुठेही नौद नाही, नरसिंहाच्या आत्मचरित्रपर रचनपिपे, निरनिराळ्या प्रसंगाबाबत महिना, पंधरवडा,तिनी, वार यांची नोंद आहे. मात्र एक रचना सोडून बाकी कुठेही (वर्षाची) साल नोंद नाही. 'हारसमें' च्या शेवटच्या पर्दात वि.स.१५१२ च्या सालाची नोंद आहे. हे तितकेच खरे, 'हारमाळाच्या' संकलीत केलेल्या छोट्यामोठ्या पदांत वार आणि पहिने संगतवार आढळत नाहीत, तरीपण 'हारसमाच्या एका गौनांत मृगनक्षत्र मावळल्याचा निर्देश